Van Gogh e “A noite estrelada”

Listen to “Van Gogh e A noite estrelada” on Spreaker.

Que tal, estudantes e amantes da Historia da arte! Traemos hoxe unha figura icónica que transcendeu a historia da pintura: Vincent van Gogh. Quen non recoñece algunha das súas obras? Mesmo sen ser expertos, todos identificamos o seu estilo, dicindo pinta “coma Van Gogh“. Os seus cadros rodéannos en multitude de obxectos da vida cotiá.

Pois neste episodio da nosa serie dedicada á Historia da Arte Contemporánea, viaxaremos aos Países Baixos e a Francia para coñecer máis de cerca a este pintor neerlandés, figura destacada do postimpresionismo.

Unha vida breve mais unha produción inmensa

A pesar dunha carreira pictórica moi curta, de apenas 10 anos, Van Gogh foi quen de pintar máis de 900 pinturas e 1600 debuxos. Viviu pouco, cunha saúde feble e marcado pola súa inestabilidade emocional. Comezou a pintar tarde, e aínda así logrou esa enorme produción artística.

Antes de dedicarse á pintura, desempeñou outras profesións, como pastor evanxélico, seguindo os pasos de seu pai, ou aprendiz de marchante de arte. Chegou á pintura xa maior, e esta converteuse na súa vida.

Das cores escuras á explosión de luz

Pintor fundamentalmente autodidacta, tivo unha primeira etapa de orientación realista, onde reflectiu a dura vida do campesiñado, sendo “Os comedores de patacas“ unha obra destacada desta época.

Ao asentarse en París, quedou profundamente impresionado polas obras dos impresionistas e tamén polo descubrimento das estampas xaponesas. A súa obra experimentou unha transformación radical, enchéndose de cores brillantes e vivas, en contraste cos tons escuros da súa etapa inicial.

A etapa de Arlés: a eclosión dun estilo inconfundible

Mais foi en 1888, cando se asentou en Arlés, no sur de Francia, buscando a luz e a inspiración, cando desenvolveu a obra que o faría inconfundible. Nos escasos 2 anos que lle restaban de vida, xa que se suicidou con tan só 37 anos, realizou obras icónicas coma “Os xirasois“ e “A casa amarela“.

Xa ingresado de xeito voluntario nun hospital psiquiátrico, pintou obras que son obxecto da nosa atención hoxe, como “Noite estrelada” ou os “Lirios“. Nestas obras, as cores fanse máis intensas, co uso de amarelos, azuis e violetas, e enfatiza os contrastes vibrantes na natureza.

Con graves problemas mentais, que lle deixaron secuelas como cando se cortou o lóbulo da orella, acabaría falecendo en Auvers-sur-Oise, onde se desprazara para estar ao coidado do doutor Gachet, non sen antes deixar novas obras como “A igrexa de Auvers“ e “Trigal con corvos“, onde se reflicte unha maior intensidade emocional, que algúns ven como preludio do seu tráxico final.

“A Noite Estrelada”: Unha viaxe ás súas emocións

Hoxe imos centrarnos na análise dunha das súas obras máis emblemáticas: “A Noite Estrelada” (De sterrennacht en neerlandés). Pintada en xuño de 1889, durante o seu internamento voluntario no hospital psiquiátrico de Saint-Paul-de-Mausole, en Saint-Rémy-de-Provence, Francia. Actualmente, podemos admirala no Museo de Arte Moderno (MoMA) de Nova York, Estados Unidos. A obra enmárcase no postimpresionismo, utilizando a técnica do óleo sobre lenzo e ten unhas dimensións de 73,7 cm x 92,1 cm.

A Noite Estrelada representa unha síntese das súas características artísticas e emocionais. Van Gogh utilizou a pintura como medio de expresión das súas emocións, da súa personalidade atormentada, proxectándose na obra. Vemos aquí o contrario da racionalidade buscada por Cézanne, aínda que ambos se enmarcan no Postimpresionismo.

Unha paisaxe entre a realidade e a imaxinación

O tema é unha paisaxe nocturna. Porén, non se trata dunha simple representación, senón dunha paisaxe imaxinaria, elaborada con elementos da memoria do autor. Dinos que é a vista que tería Van Gogh desde a xanela do seu cuarto no hospital psiquiátrico.

Mais apréciase unha dobre representación:

A paisaxe real que podía ver desde a súa xanela (montes, astros, a Vía Láctea).
A paisaxe imaxinaria: un pobo holandés, coa torre da igrexa e as oliveiras.

Como curiosidade, dise que Van Gogh movería de sitio o ciprés e a igrexa para dar equilibrio á composición. Esta combinación de elementos reais e ficticios reflectiría a mestura entre realidade e imaxinación que caracterizaba o seu estado emocional. O tema central é a conexión entre o ceo infinito e a terra, simbolizando a busca espiritual e o desexo de transcendencia.

Cada elemento da paisaxe posúe unha forte carga simbólica:

O ceo estrelado: representa a inmensidade do cosmos e o desexo de transcendencia espiritual de Van Gogh. As espirais poden simbolizar o dinamismo da vida ou as súas perturbacións emocionais.
As estrelas: exaxeradamente grandes e brillantes, simbolizan esperanza e conexión co divino.
O ciprés: tradicionalmente asociado á morte, aquí funciona como unha ponte entre o mundo terrenal e o celestial, aludindo á inmortalidade ou ao anhelo de paz tras a morte.
A igrexa: podería representar a busca espiritual de Van Gogh nun contexto de soidade e sufrimento.

Composición, cor e pincelada: a forza expresiva da obra

Na composición, obsérvanse dúas zonas ben diferenciadas pola liña das montañas: o ceo e a terra. A liña do horizonte sitúase moi baixa, para dar un maior protagonismo ao ceo.

O ceo: ocupa dous terzos da pintura e é o elemento máis dinámico, con espirais que parecen danzar entre estrelas brillantes e unha lúa en cuarto crecente. As formas curvas e contracurvas crean un movemento continuo que guía a mirada do espectador.
A terra: situada na parte inferior, representa unha vila tranquila, cun campanario que se proxecta cara ao ceo. En primeiro plano destaca un ciprés escuro que conecta visualmente o ceo e a terra, funcionando como un eixo simbólico. Aquí predominan as liñas rectas nos edificios, transmitindo unha sensación de quietude. As liñas de contorna dos edificios están resaltadas con trazos de tons escuros, lembrando a técnica do cloisonnismo, inspirada na arte dos esmaltes e das vidreiras.

A paleta cromática está dominada por malvas e azuis profundos no ceo, contrastados con amarelos brillantes nas estrelas e na lúa. Este contraste simboliza a loita interna de Van Gogh entre luz (esperanza, paixón) e escuridade (desesperación), co verde escuro do ciprés engadindo un ton melancólico.

Van Gogh empregou pinceladas curtas, grosas e vigorosas, cheas de pasta. Apréciase un contraste entre as dúas zonas, transmitindo emocións e movemento. No ceo, as espirais están formadas por trazos enérxicos que crean turbulencia e vitalidade, mentres que no pobo as pinceladas son máis suaves, evocando calma. Percíbese un ritmo e un dinamismo en toda a obra, inducindo o movemento constante da mirada.

Un legado emocional e artístico

En conclusión, A Noite Estrelada é unha obra profundamente emocional que transcende a mera representación dunha paisaxe nocturna. Non busca captar a luz como os impresionistas, senón que a paisaxe é un reflexo das súas emocións e da súa mente complexa. A través da súa composición dinámica, pincelada expresiva e simbolismo intenso, a pintura encapsula tanto a beleza como a inquietude que definiron a vida do artista. A obra de Van Gogh, tan pouco estimada en vida, é na actualidade recoñecida e valorada, non só artisticamente senón tamén pola alta cotización dos seus lenzos no mercado internacional.

Créditos

Todas as obras utilizadas distribúense baixo a licenza Creative Commons:

Música da sintonía:

http://audionautix.com/ (The voyage, PennyWhistle, TriumphantReturn).

Músicas do episodio:

Claro de lúa, de Ludwig van Beethoven, Public Domain Mark 1.0 Universal,

Imaxe:

A noite estrelada, de Vincent Van Gogh. Wikipedia.